Door Joop Peeters.

Spoorwegstaking van 17 september 1944.

REGIO. 'Zondag 17 september 1944: Hier 'Radio Oranje' op golflengten 1500, 373 en 261 meter en in de 49, 31 en 25 meterband. Goeden avond, luisteraars in Nederland, in Oost en West, op zee of waar ook ter wereld.

Regeerings-oproep tot Algemeene Spoorwegstaking.. Naar aanleiding van een uit Nederland ontvangen vraag en na overleg met het Opperbevel, mede in verband met operaties, die heden in Nederland zijn aangevangen, acht de Regeering thans het oogenblik aangebroken, de instructie te geven tot een algemeene staking van het spoorweg-personeel, ten einde het vijandelijk vervoer en troepen-concentraties zooveel mogelijk te beletten.

De Regeering geeft zich rekenschap van de grote verantwoordelijkheid, die zij daardoor aanvaardt, doch zij meent na rijp beraad, dat in de gegeven omstandigheden, deze daad van zulke overwegend militair belang is, dat niet langer mag worden gewacht met uitvoering te geven aan dezen maatregel. De Regeering, in het volle besef van de moeilijkheden, die daardoor ontstaan, laat de wijze van uitvoering aan Uw beleid over en wenscht U allen, getrouwe en moedige Vaderlanders, de kracht toe deze actie naar beste vermogen uit te voeren.' (Uit de Jaren 40-'45)

Kan de eerste grote spoorwegstaking in 1903 nog gezien worden als het behartigen van de eigen belangen van spoor- en tramwegpersoneel, de tweede grote staking in 1944 was allerminst eigen belang, maar nationaal belang. De spoorwegmensen hadden niets te winnen, maar wel alles te verliezen zoals inkomen, eigen huis en persoonlijke vrijheid. Al het rijdende personeel werd gedwongen onder te duiken en veelal hun woning, eigendom van het spoor heel snel te verlaten. Wie niet snel weg was, werd met het pistool op de rug gedwongen te trein te laten rijden voor het noodzakelijke vervoer van de Duitse bezetter, tenmiste in zoverre er nog spoorwegvervoer mogelijk was. Veel spoorwegmensen zorgden er voor dat locomotieven onbruikbaar werden, bruggen werden opgeblazen en het seinenstelsel vernield. Men kan rustig stellen, dat met de spoorwegstaking het georganiseerde verzet tegen de Duitse overheersers op gang gebracht werd. Tot aan die tijd was het al een verzetsdaad wanneer in het geheim geluisterd werd naar Radio Oranje. De spoorwegmensen, die massaal gevolg gaven aan de oproep vanuit Londen, raakten niet alleen hun broodwinning kwijt, maar werden vogelvrij verklaard door de Duitse overheerser.

In het illegale blad 'Manifest', een uitgave van 'De Waarheid' van 26 september 1944 wordt een oproep gedaan aan de Amsterdamse bevolking de spoorwegmensen te steunen en niet te geloven dat de spoorwegstaking als gevolg heeft geen kolen, geen gas, geen electriciteit en geen voedsel. Met de spoorwegstaking is aan het transportapparaat der Moffen een beslissende slag toegebracht. De Groene Politie en de Wehrmacht hebben de stations bezet en proberen hier en daar zelf een trein te laten lopen, maar het resultaat is jammerlijk. Het lamleggen van het totale railvervoer heeft niets te maken met de moeilijke levensmiddelenpositie. Er werd de laatste weken bijna niets meer aangevoerd, maar heel veel afgevoerd naar Duitsland uit de Amsterdamse Veembedrijven. Alle Amsterdammers worden dringend aangespoord hun woningen open te zetten voor hen die staken.

Het ministerie voor Algemeene Oorlogvoering van het Koninkrijk in Arling House te Londen maakt op 2 augustus 1944 eerst tien miljoen en daarna nog eens twintig miljoen gulden over en via via wordt dat bedrag uitgekeerd aan de stakers, niet alleen bij de spoorwegen, maar ook bij de andere bedrijven.

Het was een vreemde, angstige en hongerige tijd in 1944. De voetbalcompetitie ging gewoon door en Wim Sonneveld maakte in het theater furore met 'Alleen voor dames' met in de hoofdrollen Conny Stuart en Lia Dorana. De revue-clown Johan Buziau was ondergedoken nadat hij in zijn laatste revue met een groot portret van een Nazi-kopstuk over het toneel liep te zeulen en hardop dacht: 'Zal ik hem ophangen of tegen de muur zetten'. Het dagelijkse leven ging in 1944 in vele gevallen nog gewoon door, want de mensen moesten eten en stakers kregen geen geld. Daarom was het toch wel verrassend dat de spoor- en tramwegmensen massaal deelnamen aan de door de regering in Londen opgelegde staking. Die kwam voor de kopstukken bij de spoorwegen niet helemaal onverwachts, want binnen 24 uur na afkondiging van de staking, waren vooral de spoorbanen buiten de Randstad vrijwel onbruikbaar, waardoor er geen verbinding meer was van en naar Duitsland.

Daardoor kregen de Duitsers ook geen kans meer om nog meer tram- en spoormateriaal naar Duitsland af te voeren en zo werd vrijwel al het rijdend materiaal van de Blauwe tram behouden. De spoorwegen waren ook uiterst belangrijk voor de deportatie van Nederlandse burgers naar Duitsland, mannen vanaf 16 jaar om er te werken en ook de Joodse medeburgers vertrokken per trein naar de vernietigingskampen. Door de spoorwegstaking kwam aan deze massale wijze van vervoer een einde. Dit keer een foto, welke afgedrukt werd op de Proclamatie van de gezamelijke Nederlandse Verzetsorganisaties d.d. 31 december 1944. Deze proclamatie werd illegaal verspreid. De drukkwaliteit was niet best, maar het toont wel de deportatie van Nederlanders door middel van de trein.