Van paard naar stoom:

1e stoomtram reed in Den Haag.

Door Joop Peeters.

In de ontwikkeling van het trambedrijf , welke in Nederland in Den Haag in 1864 begon, is het opvallend dat als trekkracht paarden werden gebruikt, terwijl op de grote spoorweg al sinds 1839 gereden werd met stoomlocomotieven en vele mensen waren al vertrouwd geraakt met deze rijdende stoomketels. Dat had alles te maken met een wet uit 1859, die in 1875 vervangen werd door de Wet omtrent de regeling van de dienst en het gebruik der spoorwegen, kortweg de Spoorwegwet. Volgens de inhoud van die wet was het praktisch onmogelijk stoomtramwegen aan te leggen. Spoorwegen mochten alleen aangelegd worden als verbinding naar grote woongebieden en de baan moest afgesloten zijn voor al het andere verkeer. In 1878 werd die wet aangepast en de belangrijkste aanpassing was dat bij een snelheid van maximaal 15 km per uur de spoorwegwet niet van toepassing was. In 1880 ging de provincie zich ermee bemoeien en stelde gedragsregels op voor een stoomtram, waarbij bepaald werd dat de stoomtram rekening moest houden met paarden voor koetsen en zorgen dat er geen afval op straat kwam of gloeiende kolen. Tal van richtlijnen waaronder de wijze van het stoken van de ketel in de woongebieden, waarbij grote rookontwikkelingen voorkomen moesten worden.

Ook dit keer was Den Haag weer de eerste gemeente waar een aanvraag ingediend werd voor een stoomtram. In 1876 diende de bekende Hagenaar Jhr. Dirk de Graeff van Polsbroek een aanvraag in voor de aanleg en exploitatie van een tramverbinding tussen het plein voor het Rhijnspoorwegstation (thans Centraal Station) en Scheveningen. De Haagse gemeenteraad ontdekte dat de jonkheer een stroman was van de spoorwegmaatschappij NRS (Nederlandsche Rhijnspoorweg) en wilde graag de bestaande Haagse tramwegmaatschappij, de Société annonyme des tranways de la Haye, de kans geven proeven te ondernemen met een stoomlocomobiel. Op 20 april 1878 kwam er een Belgisch locomotiefje naar Den Haag en dt ging op 23 april 1878 ‘s-morgens tussen tien en twaalf uur op de Badhuisweg proefrijden. De eerste stoomtram in Nederland maakte een ritje. Helaas pakte dat slecht uit, want de rails gelegd in 1864 voor de paardentram, konden het moderne gevaarte niet houden; verzakkingen en ontsporingen waren het gevolg. Snelle reparaties maakten dat er op 27 april weer een proefrit gemaakt kon worden en toen kwamen de minister van Waterstaat, de burgemeester, de gemeente-architect en de commissaris van politie kijken. Toevallig reed er een afdeling huzaren langs de tram, hun paarden schrokken niet en dat betekende het einde van het sprookje dat paarden in paniek of overspannen zouden raken bij het zien van een loomotief. De Haagsche tramwegmaatschappij kreeg toestemming om één maand met stoomtractie te gaan rijden, maar slaagde er niet in om dat ook daadwerkelijk te gaan doen. Uiteindelijk kwam de vergunning toch in handen van de NRS.Deze maatschappij haalde een Engelse stoomlocomotief naar Den Haag en hield darmee geslaagde proefritten. Eind 1878 gaven burgemeester en wethouders van Den Haag toestemming voor het gebruik van stoomkracht. De NRS moest wel diverse voorzieningen treffen voor het 4,5 km lange traject zoals verbreding van de Koningskade en hele stukken duin moesten worden afgegraven. De openingsdatum was 1 juli 1879, maar er was geen feest vanwege het overlijden van kroonprins Willem in Parijs en het dringende verzoek van koning Willem III om alle festiviteiten in de residentie af te gelasten.

Het stoomlocomotiefje dat in 1879 voor het eerst reed, kon ook het afscheid van de stoomtram in 1924 bijwonen. In dat jaar reed op 12 april op de Raamweg een feestelijk versierde electrische tram van de NZHTM en passeerde de stoomtram. In 1905 kwam ter hoogte van de Bosbrug de in die tijd bekende dove ex-onderwijzer en jeugdboekenschrijver P. Louwerse met zijn vrouw om het leven door een ongeval met de stoomtram. In het centrum van Den Haag reed nimmer een stoomtram. Daar werd de paardentram in 1890 en de jaren daarna opgevolgd door een door electriciteit voort bewogen tram.